ئەنفال تاوانێکی لەبیرکراو و تاوانبارانی سزا نەدراو
بلَند شاوةيس
علی عزت بیگۆڤیچ "Alija
Izetbegović" دەڵێت: "هەرگیز جینۆسایدەکان
لەبیرمەکەن، بە لەبیرکردنیان دوبارە دەبنەوە".ئەنفال
بریتییە لە زنجیرەیەک پرۆسەی پێشێلکاری سامناکی مافەکانی مرۆڤ، تاوانی دژ
بەمرۆڤایەتی و جینۆساید دژ بە کورد، کە بە تاوانێکی نێودەوڵەتی ئەژماردەکرێت. تاوانەکانی دژ بەمرۆڤایەتی و جینۆساید بەو
پێیەی لێکەوتەکانی تەواوی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەگرێتەوە و ئاشتی و ئاسایشی
نێودەوڵەتی دەخاتە مەترسییەوە بە تێپەڕبوونی کات بەسەر ناچن (تقادم) ناکەن، تاوانی
ئەنفال بە تاوانی سیاسی ئەژمار ناکرێت و بکەرانی ئەم تاوانە ناتوانن مافی پەنابەری
سیاسی وەربگرن، ھیچ کەس و لایەنێک بۆی نییە بەرپرسیارێتی لەسەر ئەنجامدەرانی
تاوانەکانی دژ بەمرۆڤایەتی و جینۆساید لابەرێت و لێخۆشبونیان بۆ دەرکات. بڕیاری لێخۆشبوون لە "جاشەکان" و سزا
نەدانی تاوانبارانی ئەنفال پێچەوانەی یاسای نێودەوڵەتییە و پێشێلکردنی
بنەماکانیەتی زیانی گەورەی گەیاندووە بە ڕەوایەتی کەیسی ئەنفال و مافی
قوربانیەکانی. هەربۆیە
دادگایی کردنی تاوانبارانی ئەنفال و قەرەبووکردنەوەی مادی و مەعنەوی قوربانیانی
ئەو تاوانە لەلایەن حکومەتی ھەرێمی کوردستان بە ھاوبەشی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ
گەورەترین خزمەت بە کەیسی ئەنفال و ڕۆحی پاکی قوربانیانی ئەنفال و مافی ڕەوای کەس
وکاریان دەکات. کۆمەڵگای
نێودەوڵەتی بەتایبەتی لەدوای دامەزراندنی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە ھەوڵی بەردەوامی
داوە بۆ ڕێگەگرتن لە ئەنجامدانی تاوانی نێودەوڵەتی لەڕێگای چەندین پەیماننامە و
ڕێکەوتننامە و بڕیاری نێودەوڵەتییەوە ، گرنگترینیان : ١- بڕیاری کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانی ساڵی
١٩٤٦ تایبەت بە جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی پاکتاوی نەژادی تاوانی نێودەوڵەتییە. ٢- پەیماننامەی قەدەغەکردنی تاوانەکانی پاکتاوی
نەژادی ساڵی ١٩٤٨ (عێراق واژوی لەسەر کردووە). ٣- ھەر چوار ڕێکەوتننامەی نێودەوڵەتی ساڵی ١٩٤٩ لە
جنێڤ (عێراق واژوی لەسەر کردووە)، بەپێی ڕێکەوتننامەکانی جنێڤی ساڵی ١٩٤٩ و ھەردوو
پرۆتۆکۆڵە ھاوپێچەکەی بۆ ساڵی ١٩٧٧ تاوانە گەورەکان پۆلێن کراوە بۆ: ١- تاوانەکانی دژ بە ئاشتیwar against peace ٢- تاوانەکانی
جەنگ war crimes ٣- تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی crimes against humanity ٤- پلاندانان بۆ ئەنجامدانی یەکێک لەو تاوانانە plot to commit these crimes پاشان
لە ساڵی ١٩٤٧ لیژنەی یاسای نێودەوڵەتی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان پێکھێنرا و
هەستا بە داڕشتنی بنەماکانی یاسای نێودەوڵەتی کە لە پەیماننامەی دادگای نۆرێمبێرگ
جێگیرکرابوو لەساڵی ١٩٥٠، ئەو بنەمایانەش بریتیبوون لە : بنەمای
یەکەم - ھەرکەسێک تاوانێکی نێودەوڵەتی ئەنجام بدات بەرپرسیارێتی دەکەوێتە ئەستۆ و
پێویستە سزا وەربگرێت. بنەمای
دووەم- ئەگەر یاسای نیشتمانی ھیچ سزایەکی نەسەپان لەسەر تاوانە نێودەوڵەتییەکە،
تاوانبار بەرپرسیارێتی لەسەر لاناچێت بە پێی یاسای نێودەوڵەتی. بنەمای سێیەم- ھەرکەسێک تاوانێکی نێودەوڵەتی
ئەنجام بدات بە سیفەتی سەرۆکی وڵات یان بەرپرسێکی حکومی فەرمی بەرپرسیارێتی لەسەر
لاناچێت بە پێی یاسای نێودەوڵەتی. بنەمای
چوارەم- ھەرکەسێک تاوانێکی نێودەوڵەتی ئەنجام بدات بە پێی فەرمانێک کەلە حکومەتەوە
دەرچوبێت یان لە سەروو خۆیەوە بەرپرسیارێتی لەسەر لاناچێت بە پێی یاسای نێودەوڵەتی
بەمەرجێک بژاردەیەکی تری لەبەر دەما بێت. بنەمای
پێنجەم- ھەرکەسێک تاوانبارکرا بە ئەنجامدانی تاوانی نێودەوڵەتی مافی
دادگاییکردنێکی دادپەروەرانەی ھەیە بە گوێرەی یاسا. بنەمای
شەشەم- باس لە تاوانە نێودەوڵتییەکان دەکات کە بریتییە لە (تاوانی دژ بە ئاشتی ،
تاوانی جەنگ ، تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی). بنەمای
حەوتەم- رێخۆشکردن یان بەشداریکردن لە تاوانەکانی (دژ بە ئاشتی ، جەنگ ، دژ بە
مرۆڤایەتی) بەتاوان ئەژمار دەکرێت بەپێی بنەماکانی یاسای نێودەوڵەتی. دواتر لیژنەی شارەزایانی ناحکومی لەساڵی ١٩٩٠
پرۆژەی پەیڕەوی سەرەکی دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکانیان" International Criminal Court " ئامادەکرد و پرۆژکە
لەلایەن لیژنەی یاسای نێودەوڵەتی وەرگیرا و کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانی
ڕاسپارد بە بەستنی کۆنگرەیەکی نێودەوڵەتی تایبەت بە پرۆژەی پەیڕەوی سەرەکی و
مۆرکردنی ڕێکەوتننامەی تایبەت بە دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان کەلە ساڵی ١٩٩٨ لە
ایتالیا گرێدرا و لە ٢٠٠٢/٧/١ چووە بواری جێبەجێکردنەوە (عێراق واژوی لەسەر
پەیڕەوی سەرەکی دادگاکە نەکردووە). ئەم دادگایەش تایبەتە بە تاوانەکانی (جینۆساید
، تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی ، تاوانەکانی جەنگ
PM:02:32:15/04/2025
ئه‌م بابه‌ته 104
جار خوێنراوه‌ته‌وه